Μάρτιος, ο τρίτος μήνας του έτους με 31 ημέρες. Στον Πλούταρχο («Βίος Νουμά») αναφέρεται ότι ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας, λόγω Ρωμύλου. Κατά το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο το έτος άρχιζε τον Μάρτιο, τον οποίο είχε καθιερώσει ο Ρωμύλος προς τιμήν του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων, του θεού Άρη (Mars) της καλής σοδειάς.
Η παλαιότερη ρωμαϊκή ονομασία του ήταν Primus, δηλαδή πρώτος μήνας του δεκάμηνου ρωμαϊκού έτους (μέχρι την μεταρρύθμιση του 46 π. Χ.). Η 1η Μαρτίου ονομαζόταν και “πάτριος πρωτοχρονιά“, σχετιζόμενη με την αρχή των πολεμικών επιχειρήσεων. Ως τον 7ο αιώνα εξακολουθούσαν να γιορτάζουν την 1η Μαρτίου με πομπές, χορούς και δώρα. Παραδοσιακά υπολείμματα είναι τα «χελιδονίσματα» (παιδιά και χελιδόνια συνδέονται στενά από την αρχαιότητα). Η αντιστοιχία του Μαρτίου με το αρχαίο αττικό ημερολόγιο είναι στο πρώτο δεκαπενθήμερο με τον Ανθεστηριώνα, στο δε δεύτερο με τον Ελαφηβολιώνα. Στον ζωδιακό κύκλο, ο ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων, ενώ την 21η του μηνός (εαρινή ισημερία – αρχή άνοιξης) εισέρχεται στον Κριό.
Ο Μάρτιος κατέχει εξέχουσα θέση στη λαογραφία, περισσότερο από τις πολλές καιρικές μεταβολές, με εκφράσεις-παροιμίες όπως “Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης“, “Φύλα ξύλα για τον Μάρτη να μη κάψεις τα παλούκια“, “Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα“, “Οπόχει κόρη ακριβή τον Μάρτη ήλιος μη τη δει” κ.α. Τον Μάρτιο ο λαός προσονόμασε “Ανοιξιάτη” (ως πρώτο μήνα της άνοιξης), “Κλαψομάρτη“, “Γδάρτη“, “Πεντάγνωμο” (λόγω ευμετάβλητου καιρού), “Βαγγελιώτη” (λόγω Ευαγγελισμού) και “Φυτευτή“. Με την αρχή της άνοιξης εμφανίζονται ένα σωρό ενοχλητικά ζώα και ζωύφια (ποντικοί, φίδια, ψύλλοι). Στο νοικοκυριό γίνονταν εποχικοί καθαρισμοί (τινάγματα ρούχων, σκουπίσματα) με επωδούς όπως «όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα οι νοικοκυροί» ή «όξω ο κουτσοφλέβαρος, όξω ψύλλοι, ποντικοί, μέσα Μάρτης και χαρά και καλή νοικοκυρά».
Ο λαός μας λέει «ως το γιόμα το ψοφάει κι ως το βράδυ το βρωμάει», εννοώντας πως ένα ζώο μπορεί να ψοφήσει από το κρύο μέχρι το μεσημέρι και να βρωμίσει από τη ζέστη μέχρι το απόγευμα. Ο Μάρτης έχει και βροχές που με χαρά προσμένουν οι γεωργοί, αλλά σαν βγει ο ήλιος καίει και μαυρίζει. Την πρωτομηνιά οι μητέρες δένουν στα χέρια των παιδιών τον μάρτη ή μαρτιάτικο, ένα βραχιόλι φτιαγμένο από κόκκινη και άσπρη κλωστή στριμμένη για να μην τα μαυρίσει ο ήλιος. Η λαϊκή φαντασία αποδίδει την καιρική αστάθεια στον δύστροπο χαρακτήρα του Μαρτίου, τον οποίο προσωποποιεί. Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Μάρτιος έχει δύο γυναίκες, μια πανέμορφη-φτωχή και μια κακάσχημη-πλούσια. Τα βράδια κοιμάται ανάμεσά τους. Όταν γυρίζει στη μεριά της άσχημης, τη βλέπει κι από το κακό του κάνει μέρες βροχερές και χειμωνιάτικες. Όταν γυρίζει στην όμορφη, κάνει ηλιόλουστες κι ανοιξιάτικες μέρες. Γι’ αυτό ο Μάρτης «μία κλαίει και μια γελά».
Τις τρεις πρώτες, τρεις μεσαίες και τρεις τελευταίες μέρες του Μάρτη, έχουμε τις Δρίμες, μέρες κακές κι επικίνδυνες (αντίστοιχο υπάρχει και στον Αύγουστο).
Ο Μάρτιος γέννησε τούς (αναφέρουμε κυρίως επώνυμα. Μικρά ονόματα μόνο όπου χρειάζεται αποσαφήνιση ταυτότητας) Daltrey, Γύζη, Σοπέν, Μποτιτσέλι, Δημήτριο Μητρόπουλο, Γκλεν Μίλερ, Νίβεν, Μπελαφόντε, Ferlinghetti, Γκορμπατσόφ, Βάιλ, Lou Reed, Rory Gallagher, Στέλιο Βαμβακάρη, Σμεντάνα, Ρένο Αποστολίδη, Τζον Μπον Τζόβι, Benson, Μαλακάση, Βαν Γκογκ, Χάρλοου, Γκίνσμπεργκ, Μαμαγκάκη, Αρλέτα, Παπαδιαμάντη, Vivaldi, Rea, Ντάλα, Παζολίνι, Σακίλ Ο’Νιλ, Μιχαήλ Άγγελο, Μάρκες, Μπερζεράκ, Ντέιβιντ Γκίλμουρ, Ραβέλ, Γιώργο Κατσαρό, Καραμανλή (μακαρίτη), Βιζυηνό, Σκαλκώτα, Λεονκαβάλο, Πάριο, Στόκα, Αστεριάδη, Jarrett, Γκαγκάριν, Δημήτρη Χορν, Ραούλ Τζούλια, Μούτι, Μπινός, Κώστα Καλδάρα, Vespucci, Molotov, Irene Papas, Μαρίνο Αντύπα, Γιώργο Μπάτη, Αυλωνίτη, Ζαμπέτα, Μανόλη Αναγνωστάκη, Νόρις, Σάρον Στόουν, Μπιν Λάντεν, Τορκουάτο Τάσσο, Πιατσόλα, Μπουλά, Hagen, Καστοριάδη, Ατατούρκ, Nijinsky, Kerouac, Μάνο Ελευθερίου, Λάιζα Μινέλι, Κωνσταντίνος Θεοτόκη, Μπρακ, Δάφνη ντι Μοριέ, Λάμπρο Κωνσταντάρα, Σεντάκα, Βάλενς, Γουόντερ, Γκάμπριελ, Γκαουντί, Όργουελ, Τζορτζ Μάικλ, Στράους, Αϊνστάιν, Byrns, Κέιν, Ξαρχάκο, Μαρίζα Κωχ, Μουτσάτσου, Σικελιανό, Τζέρι Λιούις, Μπερτολούτσι, Ιπερ, Γιαννάτου, Gorki, Nat King Cole, Νουρέγιεφ, ντε Βίτο, Κέρτ Ράσελ, Ξυδάκη, Πουλικάκο, Ρίμσκι Κόρσακοφ, Μαρκόπουλο, Άντρες, Γουίλις, Ίψεν, Τρέισι Τσάπμαν, Νίκο Παπάζογλου, Μπαχ, Χιώτη, Ροναλντίνιο, Βαν Ντάικ, Bregovic, Λαμούρ, Μαρσέλ Μαρσό, Μπένσον, Λόιντ Βέμπερ, Αρντάν, Κουροσάβα, φον Μπράουν, Κόκοτα, Fo, Aretha Franklin, Χουντίνι, Βίλελμ Ράιχ, Μακουίν, Elton John, Π.Π. Γερμανό, Μπάρτοκ, Τοσκανίνι, Σινιορέ, Τένεσι Ουίλιαμς, Πιοβάνι, Diana Ross, Μαχμούντ Αμπάς, Ζολώτα, Ταραντίνο, Σάρα Βόν, Ροστροπόβιτς, Μαράια Κάρεϊ, Ρέντγκεν, Μελισσανίδη, Ραφαήλ, Γκόρκι, Βάργκας Λιόσα, Βαγγέλη Παπαθανασίου, Λαμπέρ, Sabbate, Clapton, Γκόγια, Φαρελ, Μαριώ, Μπίτι, Ντιόν, Καρτέσιο, Γκόγκολ, Παζ, Oshima, Αλ Γκορ, Haydn, Buscaglia.
Ο Μάρτης πήρε μακριά τους ντ’ Ανούντσιο, Ντάστυ Σπρίνγκφιλντ, Αυξεντίου, Κέσλερ, Ντάνι Κέι, Ντιράς, Artaud, Γκόγκολ, Prokoviev, Σωκράτης, Στάλιν, Μερκούρη, Περλ Μπακ, Γκαγκάριν, Αριστοτέλη, Κιούμπρικ, Μπερλιόζ, Μπουκόφσκι, Βανίτα, Ρένο Αποστολίδη, Μιλόσεβιτς, Ζέλντα Φιτζέρλαντ, Βέμπο, Γρυπάρη, Αλέξανδρο Φλέμινγκ, Καλομοίρη, Άννα Φρανκ, Σταύρο Κουγιουμτζή, Τσάρλι Πάρκερ, Μενουχίν, Tirso de Molina, Παληκαρίδη, Γκάρι Κούπερ, Κισλόφσκι, Τέλεμαν, Φουκό, Κουστό, Μανόλη Ανδρόνικο, Μαρξ, Μπουχάριν, Ιούλιο Καίσαρα, Ωνάση, Ράλλη, Τιβέριο, Δημήτρη Χορν, Aldo Moro, Νικόλα Άσιμο, Μάρκο Αυρήλιο, Βισκόντι, Ελευθέριο Βενιζέλο, Ελύτη, Έντγκαρ Ράις Μπάροους, Νεύτωνα, Βερν, Οβίδιο, Χιώτη, Λεντάκη, Γκαίτε, Σταντάλ, Θεόφιλο Χατζημιχαήλ, Φαράκο, Αλέκο Λειβαδίτη, Debussy, Κοραή, Whitman, Beethoven, Σάρα Μπερνάρ, Λούη, Μπάμπη Μπακάλη, Τσάντλερ, Κάουαρντ, Σινόπουλο, Ντάντλεϊ Μουρ, Ραχμάνινοφ, Τραϊφόρο, Ιονέσκο, Γουλφ, Αίζενχάουερ, Σαγκάλ, Ουστίνοφ, Αμούδσεν, Σκοτ, Ορφ, Σαχτούρη, Μπελογιάννη, Μάντζαρο, Τρικούπη, Σαρλότ Μπροντέ.
Ανάμεσα στα πολλά, τον Μάρτιο έγιναν κι αυτά: Εγκαίνια κρατικού ραδιοσταθμού Θεσσαλονίκης, πρώτη βόμβα υδρογόνου (νησιά Μπικίνι), αφορισμός Ανδρέα Λασκαράτου, πρώτο τεύχος περιοδικού «Time», Κιλελέρ (εξέγερση αγροτών), ίδρυση Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών, προσάρτηση Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, αρχή πολέμου Βιετνάμ, πρώτο φύλλο εφημερίδας «Ποντίκι», τέλος εικονομαχίας, γάμος Ρωμαίου–Ιουλιέτας, κυκλοφορία πρώτης αγγλικής εφημερίδας («Daily Courant»), πρώτη παράσταση Εθνικού Θεάτρου, γάμος John Lennon–Yoko Ono, εκλογή Κώστα Καραμανλή ως αρχηγού της Ν.Δ., αφορισμός Αλέξανδρου Υψηλάντη (Γρηγόριος Ε’), εκλογή Αλέκας Παπαρήγα ως γενικής γραμματέως του Κ.Κ.Ε., εκλογή Βλαντιμίρ Πούτιν ως προέδρου της Ρωσίας, διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας.